Autor: Refija Gagula
Tokom agresije na BiH srušeno je 614 džamija, 218 mesdžida, 69 mekteba, četiri tekije, 37 turbeta i 405 drugih vakufskih objekata. Vojska Republike Srpske (VRS) potpomognuta iz Srbije srušila je 534 džamije, a ekstremisti Hrvatskog vijeća obrane (HVO) još njih 80. Uništeno je ili oštećeno više od 80 posto od 1.144 džamija koliko ih je prije agresije bilo na prostoru BiH.
Na području BiH danas se nalaze 2.822 vjerska objekta, od čega je 1.912 džamija. Među džamijama, 789 njih je obnovljeno, 83 koje još nisu obnovljene, a 140 objekata je iz mesdžida pretvoreno u džamije, dok je ukupno 554 novosagrađenih džamija. Kada je riječ o mesdžidima, na prostoru BiH nalazi se 910 mesdžida. Obnovljeno ih je 386, neobnovljeno je njih 74, a sagrađeno je novih 287 mesdžida. Od rata do sada obnovljeno je ukupno 1.175 vjerskih objekata, odnosno 789 džamija i 386 mesdžida.
Džamije i nišani, kao i svi ostali objekti islamske arhitekture, najvažniji su biljezi koji svjedoče višestoljetnu prisutnost bošnjačko‑muslimanskog stanovništva na svakom dijelu bosanske zemlje.
Predstavljamo vam visočke džamije
Džamija u centru Visokog svakodnevno plijeni pažnju prolaznika. Osim Tabačke džamije koja je nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine, Pertačke koja je najstarija u Visokom, i Šerefudinova Bijela džamija ima svoju prošlost i priču.
Prvi put je izgrađena 1477. godine, a sadašnji izgled je dobila nakon rekonstrukcije koja je završena 1980. godine. Projektovao ju je Zlatko Ugljen, jedan od najpriznatijih bosanskohercegovačkih arhitekata današnjice.
Za svoj rad 1983. godine je dobio prestižnu međunarodnu nagradu za arhitekturu “Aga Khan”, a džamija iz Visokog ušla je u skoro sve enciklopedije savremene arhitekture. Pohvaljen je i da je majstorski spojio savremene uticaje kao što je Le Corbusierova Ronchamp katedrala i tradicionalne osmanlijske elemente.
Šerefuddinova-Bijela džamija
Osmansko carstvo je planski osnivalo gradove u skladu s vojno-administrativnim,
privrednim, komunikacijskim kao i strategijskim potrebama. Podizanje naselja osmanskog tipa uglavnom je započinjalo izgradnjom mjesne džamije. Na osnovu toga moguće je pretpostaviti da je i u Visokom, kao i u većini mjesta osvojenih prije njega, najprije sagrađena džamija. Pretpostavlja se da je to bila Šerefuddinova džamija, izgrađena u periodu između 1465. i 1470. godine, ponajprije zbog toga što je u njenoj neposrednoj blizini, nešto kasnije sagrađen, tokom 1477. godine, hamam. O samom vakifu Šerefuddinu nisu sačuvani podaci. Kako je 1526. godine Mustafa Muslihuddin Čekrekčija sagradio nekoliko dućana u Visokom, nema sumnje da je džamija morala postojati uz ove trgovačke objekte koji su bili začetak formiranja visočke čaršije. U biti, želi se kazati da Muslihuddin Čekrekčija nije mogao sagraditi dućane ukoliko u Visokom prije toga nije postojala džamija. Poprilično širok prostor
nalazio se južno od Šerefuddinove džamije te se u tom pravcu u narednom periodu oformio i trg nazvan Sebilj, koji je do današnjeg dana sačuvao svoje prvobitno ime.
Šerefuddinova džamija prije gradnje novog objekta
Stara Šerefuddin džamija bila je masivna, s debelim zidovima i prilično visokom
munarom, 25-30 metara, koja je upotpunosti bila od kamena. Vjerovatno je, kao i ostale visočke džamije koje svojim izgledom slijede oblik standardnih osmanskih džamijâ, pripadala tipu jednoprostornih džamijâ koja obuhvata trijem sa sofama i prostor za molitvu. Kako se nalazila u samom centru čaršije, okružena brojnim dućanima, pretpostavlja se da je objekat džamije od čaršije bio odvojen haremom. Šerefuddinova džamija je, dugo vremena, bila centralna, čaršijska džamija, a kao takva predstavljala je objedinjenje različitih funkcija poput doma kulture, gradske vijećnice, sudnice, osnovne škole kao i musafirhane U konačnici, predstavljala je središte javnih događanja u tadašnjoj visočkoj čaršiji zbog čega se nekada naziva i Čaršijska džamija.
Tokom 1969. godine prvobitni osmanski objekat je srušen a na mjestu stare džamije
sagrađena je nova 1980. godine. Projekat izgradnje novog objekta pripao je znamenitom bosanskohercegovačkom arhitekti Zlatku Ugljenu.
Deset godina trajala je gradnja, zahtjevni radovi za izvođenje, jer nema klasičnih zidova, a bila je to skupa investicija. Novac su osigurali Visočani, a i drugi muslimani iz bivše Jugoslavije.
Kada je džamija 1980. godine otvorena, bio je to veličanstven događaj. Ljudi su dolazili iz cijele Jugoslavije, Visoko je bilo blokirano, svaka ulica puna ljudi, a cijeli grad pokriven razglasom. Nesvakidašnja scena za to vrijeme.
Objekat je tada dobio novo ime, koje je nastalo na osnovu dominantnih vanjskih i
unutrašnjih zidnih ploha. Projekat nove Bijele džamije svrstan je među tri najljepša sakralna objekta u Evropi 2007. godine od strane Udruženja mađarskih arhitekata. Osim što se nalazi na listi najljepših evropskih džamija, ova džamija je 1983. godine osvojila i nagradu Aga Khan s ciljem priznavanja primjera arhitektonske izvrsnosti. Džamija je jedan od najvažnijih spomenika moderne arhitekture ne samo Visokog, nego zasigurno i šire.
