Najveći vakif Visokog

Autor: Mersed Šahinović

1463 godine, u vrijeme dolaska Osmanlija, srednjovjekovna varoš Visoko bila je smještena na lokalitetu oko crkve Svetog Prokopija, po čemu su do danas zadržani nazivi Varoš i Varoško polje. Varoš se sastojala od 6 mahala u kojima je bilo 220 domaćinstava sa nešto preko hiljadu stanovnika. Osmanlije su odmah nakon dolaska počeli sa izgradnjom potpuno novog naselja. U Osmanskom carstvu u naseljenim mjestima su jasno bila razdvojena područja za trovinu i zanastvo i mahale za stanovanje. U Visokom je formirano trgovište na području današnjeg Sebilja, a naselje se gradilo na padinskom dijelu Visokog od Perca prema Kraljevcu. Jedan od najvećih vakifa sandžak-beg Bosne Ajas-paša ubrzano je gradio novu kasabu, tako da je do 1477 godine sagradio zaviju, most preko rijeke Bosne, džamiju, više radnji i mlinova. Ajas-paša je formirao vakuf za izdržavanje džamije, a Visoko je, zahvaljujući njemu, drugi grad u Evropi, poslije Sarajeva koje je dobilo hamam.

I pored tako intenzivne izgradnje u kasabi se do kraja 15. vijeka nije značajnije mijenjala demografska i vjerska struktura. Tako je na primjer 1489. godine evidentirano 5 % muslimanskog stanovništva.

U prvj polovici XVI vijeka u vrijeme vladavine Sulejmana I , koja se može nazvati zlatnim periodom Osnskog carstva, dolazi do ubrzanog razvoja Visokog i do povećanja broja stanovnika.

1526 godine otvorena je Šerefuddin džamija, a iste godine Muslihuddin Čekrekčija, porijekolm iz Visokog, napravio je most preko rijeke Željeznice, a danas Fojnice. Tih godina Čekrekčija je dao sagraditi i prvu školu u Visokom pored tekije.

Poslije 1540. godine gradi se nova džamija i mahala, koja tadašnjem Visokom daje potpuno novi izgled, a Visoko dobija formu koja je temelj današnjeg grada. I pored toga što je formirana među zadnjim mahalama u tom periodu za vrlo kratko vrijeme Alauddin mahala je je postala najveća i u noj je živjelo 990 stanovnika, što je bila trećina ukupnog broja stanovnika kasabe. Najteži trenuci za ovu mahalu bili su 1602. i 1604. godine kada je od kuge umrlo dvije trečine stanovništva. U Visokom je, poslije kuge 1604. godine živjelo 1020 stanovnika, a u Aladdinovoj mahali 350.

Utemeljitelj džamije i osnivač mahale bio je Alauddin efendija Juzdoḡan (Buzdogan). O njemu nema mnogo podataka. Zna se da je pripadao ulemanskom sloju, a Miljenko Filipović u Visočkoj nahiji navodi da je bio bliži rođak Gazi Husrev-bega. Predpostavka je da je živio u Sarajevu, jer je i tamo imao više hajrata. Jedini sačuvani dokument u kome se spominje ime ovog velikog vakifa je izjava data sredinom Redžeba 964. godine (14. maja 1557. godine) kojim mutevelija Alauddin efendijinog vakufa razrješava jemstva dužnika na pozajmicu od 5000 akči. Te godine Alauddin ef. već nije bio živ. On se smatra i najvećim vakifom u istoriji Visokog u gotovom novcu, jer je dao uvakufiti 51 000 akči da se daju trgovcima i zanatlijama za posao, a od zajedničkog prihoda finansirala se džamija, mekteb i škola . Da bi imali prestavu o kojem se novcu radi evo nekih podataka iz istog vremena za usporebu. Tako je na primjer Muslihudin Čekrekčija ostavio 8 000 akči za održavanje mosta, čiju je izgradnju on finansirao, na rijeci Fojnici. Hatibi i imami imali su dnevnicu 2-8 akči, mujezini 1-3 akče, poslužitelj džamije 1-2 akče, a učač Kur’ana 1 akču[1]. U to vrijeme jedna dnevnica je iznosila 2 akče, a jedna ovca koštala je 14-15 akči. Alauddinova džamija oko koje se formirala istoimena mahala vremenom je dobila i pridjev Kebir, jer je prije 1640 godine na tada rubnom dijelu grada napravljena još jedna Alauddin džamija, koja je imala dodatak imenu Sagir (Donja Mahala). Ovi dodaci su stavljeni da bi se mogle razlikovati džamije dva različita vakifa istog imena. Kebir i Sagir može se prevesti kao „stariji i mlađi“ ili kao „veliki i mali“. Po ovim pridjevima i vremenu izgradnje može se zaključiti da se ne radi o istom vakifu. Kada isti vakif gradi dvije džamije koriste se izrazi „atik i džedid“ što znači „stara i nova“. Pored Šerefuddinove džamije, Alauddin Kebir džamija, smatra se jednom od najvažnijih džamija u Visokom. U narodu je poznata i kao Šadrvanska džamija, zbog šadrvana koji se nalazi ispred džamije.

Preživjela je zahvaljujući Allahu džš sva ova stoljeća dijeleći sudbinu svojih džematlija. U istoriji je više puta rušena i obnavljana, a to se događalo 20. oktobra 1697. uništavanjem Visokog od strane Eugena Savojskog, 11. novembra 1911. velikom jangijom-požarom, u toku II svjetskog rata savezničkim bombardovanjem 28. februara 1945. godine i u toku agresjie na BiH 1992-1995. godine. Svaki put je obnavljana i ponovo stavljana u funkciju zahvaljujući svojim džematlijama.

Zbog stepena razaranja koje je pretrpjela kroz stoljeća njen izgled nije ni približan onom kada je napravljena, ali je važno da služi svojoj namjeni. Do sada evidentirani imami su: Mehmed ef. Kunić, Sulhija ef. Hadžimejlić, Sulejman ef. Užičanin, Ekrem ef. Mujezinović, Asim ef. Aždahić i sadašnji imam Sejjid ef. Đozić od 1995. godine.

Za razliku od drugih gradova gdje veliki broj džamija nosi imena svojih vakifa( Ferhat-pašina, Gazi Husrev-begova, Čekrekčijina, Ferhadija, Ali-pašina, Kralja Fahda …)u Visokom, slučajno ili namjerno, ni jedna džamija se u redovnoj komunikaciji među stanovništvom, ne zove po njenom vakifu (Kraljevačka, Saračica, Šadrvanska, Bijela…) Neki kažu da je to namjerno rađeno da se zaborave njihovi vakifi. Ako uzmemo u obzir da je prije nekoliko godina vlast u Visokom promjenila ime ulice u kojoj se nalazi Alauddin džamija i da je izbrisano ime najvećeg vakifa u istoriji Visokog u tim tezama možda i ima istine.